Definicja MŚP zawarta w Rozporządzeniu Komisji (UE) NR 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznającym niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu, mimo że obowiązuje od 1 lipca 2014 r., nadal rodzi szereg problemów praktycznych, czego możemy doświadczać na większą skalę obecnie, ze względu na zmianę od dnia 1 stycznia 2020 r. szeregu zapisów ustawy o z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (dawniej: o terminach zapłaty w transakcjach handlowych).
Od 1 stycznia 2020 r. każdy przedsiębiorca stanął przed koniecznością zbadania, do jakiej kategorii przedsiębiorców się zalicza, aby kreując swoje stosunki prawne (w tym kształtując terminy zapłaty za swoje zobowiązania) mógł pozostawać w zgodzie z zapisami ostatnio cytowanej ustawy, a nadto w przypadku, gdyby okazało się, że jest dużym przedsiębiorcą, bez opóźnień mógł stosownie do treści art. 4c ustawy, złożyć swojemu wierzycielowi oświadczenie o posiadaniu statusu dużego przedsiębiorcy, nie narażając się na odpowiedzialność z art. 13za ustawy.
Mimo że ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców zawiera samodzielną i przejrzystą definicję legalną mikro przedsiębiorcy, małego przedsiębiorcy oraz średniego przedsiębiorcy, ustawodawca zmieniając ustawę o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, odnosząc się do statusu przedsiębiorcy, zdecydował się sięgnąć do obowiązującej jeszcze do końca 2020 r. (por. art. 59 cyt. Rozporządzenie Komisji UE) problematycznej i zasadniczo skomplikowanej definicji MŚP w rozumieniu załącznika I do rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i art. 108 Traktatu (Dz. Urz. UE L 187 z 26.06.2014, str. 1, z późn. zm.), która od zawsze budziła trudności interpretacyjne, z którymi dotąd zmagali się co do zasady przedsiębiorcy ubiegający się o pomoc finansową dla MŚP.
W związku z powyższym od 1 stycznia 2020 r. również szereg moich klientów, w tym przede wszystkim spółek handlowych o charakterze rodzinnym, zwróciła się do mnie z prośbą o pomoc w zdiagnozowaniu wielkości ich przedsiębiorstwa i ustaleniu, czy posiadają status przedsiębiorstw samodzielnych, powiązanych, czy też może partnerskich. Jak wyżej wskazano, zrozumienie treści przepisów powołanego powyżej rozporządzenia Komisji (UE), a przede wszystkim załącznika I, jest bowiem trudne, rodzi szereg kłopotów interpretacyjnych, i to nie tylko dla podmiotów odpowiedzialnych za udzielenie pomocy dla MŚP i beneficjentów tej pomocy, którzy składając wymagane oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej, nie chcą narazić się na konsekwencje związane z podaniem nieprawdy, wynikającym wyłącznie z faktu nienależytego zrozumienia znaczenia normy prawnej. Nierzadko i sam UOKIK miewał kłopoty w zrozumieniu problematycznych definicji, opierających się na zaleceniach Komisji UE 2003/361/WE z 6.05.2003 r. dotyczących definicji mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw i zmuszony był występować o oficjalne interpretacje do Komisji UE (choćby na gruncie art. 4 ust. 2 Załącznika do Zaleceń).
W aktualnym stanie prawnym, po wielu wyjaśnieniach interpretacyjnych dokonanych przez samą Komisję UE, zawartych w decyzjach w sprawie pomocy państwa ale i w wydawanych poradnikach oraz w związku z licznymi wypowiedziami Trybunału Sprawiedliwości, jak również sądów administracyjnych, okazuje się, że dla prawidłowego zrozumienia znaczenia definicji MŚP, sama lektura przepisów ww. rozporządzenia i załącznika I może okazać się niewystarczająca. Konieczne jest równoległe sięganie do ww. głosów interpretacyjnych, z których jednoznacznie wynika, że dla zweryfikowania powiazań pomiędzy różnymi przedsiębiorcami celowe jest przeanalizowanie nie tylko samych związków w strukturze kapitałowej/udziałowej (związków o charakterze prawnym), ale i przede wszystkich związków faktycznych i funkcjonalnych pomiędzy przedsiębiorcami.
Dla potwierdzenia powyższego warto odnotować tytułem jedynie przykładu, że w wyroku z 16.12.2010 r., C-480/09 P, AceaElectrabel Produzione v. Komisja, Zb.Orz. 2010, s. I-13355, pkt 47–55 Trybunał Sprawiedliwości wyjaśnił, że na gruncie unijnego prawa konkurencji odrębne podmioty prawne mogą zostać uznane za tworzące jeden podmiot gospodarczy, który dla celów pomocy publicznej kwalifikowany jest jako jedno przedsiębiorstwo. Dla celów zakwalifikowania kilku podmiotów jako jednego przedsiębiorstwa pod uwagę brana jest możliwość sprawowania przez dany podmiot kontroli nad inną jednostką, przy czym pod uwagę należy brać zarówno powiązania o charakterze formalnym, jak i związki faktyczne.
W decyzji Komisji Europejskiej z 7.06.2006 r. w sprawie pomocy państwa nr C 8/2005 (ex N 451/2004) zauważono również, że w celu stwierdzenia występowania powiązań między przedsiębiorstwami należy przyglądać się okolicznościom natury faktycznej, które wskazują na współdziałanie podmiotów. Za związki faktyczne mające znaczenie prawne Komisja uznaje na przykład:
- korzystanie ze wspólnych zasobów finansowych, rodzinnych, majątkowych;
- posługiwanie się identyfikacją wizualną wskazującą na powiązania pomiędzy przedsiębiorstwami;
- posiadanie siedziby pod tym samym adresem;
- posiadanie wspólnej strategii rozwoju;
- prezentowanie oferty wskazującej na to, że oferent korzysta z komplementarnych usług innych przedsiębiorstw;
- tożsamość klientów przedsiębiorstw.
Oznacza to, że Komisja w analizie statusu MŚP nie ogranicza się do weryfikacji wartości referencyjnych, lecz przyjmuje szerszą perspektywę. Zatem nawet jeśli pomiędzy podmiotami w sensie formalnym nie zachodzą związki prawne, o których mowa w treści przepisów załącznika I, występowanie okoliczności o charakterze faktycznym może w dalszym ciągu prowadzić do uznania danych przedsiębiorstw za powiązane.
Na podstawie artykułu 3 ust. 3 akapit trzeci załącznika I uznaje się, że badanie występowania relacji między przedsiębiorstwami nie ogranicza się do bezpośrednich związków, lecz powinno być prowadzone również w odniesieniu do związków zachodzących za pośrednictwem innych podmiotów. Jeżeli zatem podmiot A jest powiązany z podmiotem B, a podmiot B jest powiązany z podmiotem C, to należy uznać, że A i C są przedsiębiorstwami powiązanymi. Dotyczy to również sytuacji, w których podmiotem, za pośrednictwem którego występują związki, są inwestorzy wymienieni w akapicie drugim ust. 2 art. 3 załącznika I (z zastrzeżeniem sytuacji, o której mowa w ust. 3 akapit 2).
Choć w wyroku z 10.01.2006 r. (C-222/04, Cassa di Risparmio di Firenze i in., Zb.Orz. 2006, s. I-289, pkt 118 i 125) Trybunał Sprawiedliwości stanął na stanowisku, że samo posiadanie przez podmiot udziałów (a nawet pakietu większościowego) w przedsiębiorstwie oferującym na rynku towary lub usługi, które wiążą się jedynie z korzystaniem z praw korporacyjnych, a także z otrzymywaniem dywidend, które są jedynie korzyścią płynącą z posiadania danych aktywów, nie przesądza o automatycznym uznawaniu tego podmiotu za przedsiębiorstwa, o ile nie wiąże się z samodzielnym oferowaniem na rynku towarów lub usług przez ten podmiot (wspólnika), to równocześnie należy pamiętać, że przedsiębiorstwa pozostające w jednym ze związków określonych w akapicie pierwszym ust. 3 art. 3 (traktującym o przedsiębiorstwach powiązanych) za pośrednictwem nie prowadzących samodzielnie działalności gospodarczej osoby fizycznej lub grupy osób fizycznych działających wspólnie również traktuje się za przedsiębiorstwa powiązane, o ile prowadzą swoją działalność lub część działalności na tym samym właściwym rynku lub rynkach pokrewnych. Chodzi tu więc o powiązania poprzez osoby wspólników, członków zarządu, prokurentów oraz wszelkie inne osoby fizyczne, które mają faktyczny wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwem.
Za rynek pokrewny uważa się rynek dla danego produktu lub usługi znajdujący się bezpośrednio na wyższym lub niższym szczeblu rynku w stosunku do rynku właściwego.
Może się więc okazać, że pozornie niemające ze sobą żadnego formalnego związku przedsiębiorstwa, prowadzone przez różne osoby ze sobą spokrewnione, będą traktowane jako przedsiębiorstwa powiązane tylko poprzez fakt, że oferują swoje towary/usługi, na tym samym rynku właściwym albo korzystają wzajemnie ze swoich usług (np. przedsiębiorstwo A prowadzone przez Annę Nowak wynajmuje powierzchnię lokalową przedsiębiorstwu B, prowadzonemu przez męża Anny Nowak, celem prowadzenia działalności w zakresie IT i dostarczenia usług m.in. na rzecz przedsiębiorstwa C, które prowadzone jest przez ojca Anny Nowak).
Z powyższego wynika, że dla oceny powiązań pomiędzy różnymi przedsiębiorstwami i dla oceny statusu przedsiębiorcy konieczne jest badanie szeregu okoliczności. W razie więc kłopotów w tym przedmiocie lub trudności w zrozumieniu znaczenia cytowanego na wstępie Rozporządzenia Komisji UE i załącznika I i zawartych tam definicji, zapraszamy do kontaktu z naszą Kancelarią.